زمینه و هدف: مولتیپل اسکلروزیس یک بیماری مزمن و ناتوان ‌کننده سیستم عصبی است که منجر به تخریب میلین سیستم اعصاب مرکزی(مغز و نخاع) می‌گردد. تمرینات ورزشی منظم و به طور کلی فعالیت‌های بدنی برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری بسیار مهم است، لذا هدف این پژوهش بررسی اثر 12 هفته تمرین‌های ترکیبی (تمرین کششی، تمرین‌های قدرتی، استقامت قلبی تنفسی، انواع تمرین‌های تعادلی ایستا و پویا، تمرین‌های میان تنه(تمرین پیلاتس) و تمرین‌های راه رفتن روی تردمیل با حمایت وزن) بر اینترفرون گاما و وضعیت ناتوانی گسترده زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس بود.

روش بررسی: تحقیق از نوع نیمه تجربی و طرح تحقیق پیش آزمون ـ پس آزمون با گروه کنترل و از نوع کاربردی است، لذا از میان بیماران زن مراجعه ‌کننده به انجمن MS شهرستان شهرکرد، براساس نمره مقیاس ناتوانی جسمانی سه گروه تقسیم شدند. گروه اول (مقیاس ناتوانی جسمانی کمتر از 5/4) تعداد 44 نفر قرار داشتند که به طور تصادفی به یک گروه تجربی(22 نفر) و گروه کنترل(22 نفر) قرار گرفتند. در گروه دوم نیز (مقیاس ناتوانی جسمانی  بین 5 تا 5/6) تعداد 26 نفر قرار گرفتند و به طور تصادفی به یک گروه تجربی(13 نفر) و گروه کنترل(13 نفر) تقسیم شدند. همچنین در گروه سوم (مقیاس ناتوانی جسمانی 5/6  به بالا) تعداد 26 نفر قرار گرفتند و به طور تصادفی به یک گروه تجربی(13 نفر) و گروه کنترل(13 نفر) تقسیم شدند. در مجموع تعداد 96 نفر در این تحقیق شرکت داشتند. گروه­های تجربی اول، دوم و سوم هر کدام مداخله خاص خود را انجام دادند، در صورتی­ که گروه­های کنترل تمرین‌های کششی دریافت می­کردند. برنامه تمرین‌ها برای گروه‌های آزمایش 12 هفته، هفته‌ای سه جلسه و جلسه‌ای یک ساعت بود. فاکتورهای آنتروپومتری و اینترفرون گاما بیماران قبل و بعد از تمرین‌ها با ابزار مناسب اندازه‌گیری شد. سطوح سرمی‌ اینترفرون گامابا استفاده از کیت تجاری الایزا و نمره EDSS با استفاده از مقیاس اندازه­گیری ناتوانی جسمانی مبتلایان به MS اندازه­گیری شد. تجزیه و تحلیل داده‌های با استفاده از آمار توصیفی و واریانس یک­طرفه و تی زوجی و وابسته انجام شد.

یافته­ها: نتایج نشان داد که تفاوت معنی­داری در INF-γ آزمودنی‌هایی با شدت ناتوانی کم در گروه مداخله اول قبل و بعد از تمرین‌ها مشاهده نشد(017/1=p)، اما در گروه شاهد اول تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد(229/0=p)، در مقایسه بین گروهی تفاوت معنی‌داری بین گروه شاهد و مداخله اول بر حسب INF-γ وجود نداشت(09/0=p). همچنین، نتایج نشان داد که تفاوت معنی­داری در INF-γ آزمودنی‌هایی با شدت ناتوانی کم در گروه مداخله اول قبل و بعد از تمرین‌ها وجود نداد(309/0=p)، اما در گروه شاهد اول تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد(108/0=p)، در مقایسه بین گروهی تفاوت معنی‌داری بین گروه شاهد و مداخله اول بر حسب INF-γ وجود نداشت(273/0=p).

نتیجه­گیری: انجام تمرین‌های توانبخشی ترکیبی هر چند در سطوح سرمی‌ اینترفرون گاما تغییری ایجاد نکرد، اما موجب تغییرات معنی­داری در شدت ناتوانی بیماران مبتلا به M.S در سطوح مختلف گردید، لذا با توجه به این نتایج، می­توان پیشنهاد کرد که متخصصان توانبخشی از این تمرین‌ها به عنوان یکی از درمان­های مکمل در کنار درمان‌های دارویی برای بیماران MS استفاده کنند.